Diz kapağı (patella) kemiği, diz ekleminin çok önemli bir parçasıdır. Diz, uyluk kemiği (femur) ile kaval kemiği (tibia) arasındaki eklemdir. Diz ekleminin ön kısmında diz kapağı bulunur. Diz kapağının arka yüzeyin pürüzsüz ve kaygan eklem kıkırdağı ile kaplı olup uyluk (femur) kemiğinin oluğu ile eklem yapar. Diz kapağına üstten quadriceps kası alttan patellar tendon bağlanır. Diz kapağı kemiğinin herhangi bir nedenle bu oluğun dışına çıkmasına diz kapağı çıkığı denir.
Diz Kapağı (Patella) Çıkığı
Diz kapağı neden çıkar?
Diz kapağı çıkıkları oldukça nadir yaralanmalar olup genel toplumda yüz binde 6 sıklığında görülürler. Doğuştan (konjenital) patella çıkık olabileceği gibi sonradan da çıkık gelişebilir. Sonradan gelişen ilk çıkıklara akut patella çıkığı tekrarlayan çıkıklara rekürren patella çıkığı denir.
Patella çıkığı olan kişilerde sıklıkla altta yatan gelişimsel kemik ve yumuşak doku sorunları vardır, bunlar patella çıkığına zemin hazırlarlar. Genellikle doğuştan getirilen özellikler nedeniyle diz kapağı kemiğinin eklem uyumu bozuktur. Diz kapağının içene oturduğu oluk sığ olabilir, diz kapağı kemiğinin dışa çıkmasını önleyen bağ gevşek olabilir ya da tüm bacağın dizilimi bozuk olabilir.
Bu yapısal faktörlerinin bozuk olduğu bireylerde, ayak yerde sabit dururken gövdenin içeriye doğru dönmesi sırasında patella çıkığı ortaya çıkar. İlk çıkık sırasında şiddetli bir zorlanma olması gereklidir, ancak tedavi edilemeyen çıkıklarda yumuşak dokular esneyerek iyileştiği için, tekrarlayan çıkıklar çok daha basit hareketler sonrası çıkık gelişir. Akut patella çıkığı 17 yaş altında ve kız çocuklarında sıktır. Patella çıkığı olan kişilerin %15’inde ailede başka birisinde de çıkık olmuştur. Bir dizde patella çıkığı olduktan sonra, diğer dizde de çıkık görülme riski oldukça yüksektir.
Akut Patella çıkığının belirtileri nelerdir?
Dizde ani bir dönme hareketi sonrası şiddetli ağrı ile birlikte kişiler, patella kemiğinin dizin dışına doğru kaydığını hissederler. Kısa süre içinde eklem içi kanamaya bağlı dizde şişlik ve hareket kısıtlılığı meydana gelir. Sıklıkla kişi dizini uzattığında patella kemiği yerine oturur, nadiren bazı hastalar kendileri iterek diz kapağını yerine koyduklarını tarif ederler.
Patella çıkığı tanısı nasıl konur? Patella çıkığı tekrarlar mı? Patella çıkığı nasıl tedavi edilir?
Akut patella çıkığında muayene ile tanı koymak mümkündür. Diz kapağı hala çıkık pozisyonda ise yerine konulur. Yerinde olup çıkma meyli olan bir diz kapağı varsa muayenede sırasında özel testler ile değerlendirilir. Bununla birlikte röntgen, tomografi ve MR ile değerlendirmeler yapılır. Burada diz kapağı kemiğinin yapısı, eklem yaptığı oluğun derinliği, diz kapağının olukla uyumu, diz kapağını tutan bağların durumu ve kireçlenme durumu incelenir.
ilk çıkıkta eğer çıkık yerine konduktan sonra diz kapağı yerinde duruyor ve eklem içinde kırık parça yok ise diz istirahata alınarak dokuların iyileşmesi beklenir. Sonrasında kas güçlendirmeye yönelik rehabilitasyon programı uygulanır. Ameliyatsız tedavi edilen ve bir kez patella çıkığı olan hastalarda %17-71’inde tekrar çıkık olma riski vardır. Bu risk altta yatan gelişimsel bozuklukları olan kişilerde daha fazladır. İkinci çıkık olduysa, sonrasında tekrar çıkık olması ihtimali %100’e yakındır. Eklem içi kırıkla beraber olan diz kapağı çıkığı, tekrarlayan (rekürren) patella çıkığı veya doğuştan patella çıkığında tedavi direk cerrahidir. Tekrarlayan çıkıklar zamanla eklem kıkırdağında geri dönüşü olmayan hasarlara yol açabilir. Bu durum, eklemde genç yaşta artroz (kireçlenme) ile sonuçlanabilir. Cerrahi tedavinin amacı, tekrarlayan çıkıkları önlemek ve eklemde ilerleyici kıkırdak hasarını
Diz kapağı (patella) çıkığında hangi cerrahi tedavi yöntemleri uygulanır?
Tedavide çıkık oluşturacak tüm faktörler incelenmeli ve elde edilen bulgulara göre ameliyat planlanmalıdır. Patella çıkığının cerrahi tedavisi, artroskopi ile eklem içi yapıların değerlendirilmesi ile başlar. Akut çıkıklarda eklemdeki serbest kıkırdak-kemik parçalarının küçük olanları çıkartılır, büyük olanları ayrıldıkları yere tespit edilerek onarılır. Patellayı yerinde tutan yumuşak dokular direk onarılılır veya bu mümkün olmazsa dizin arkasından alınan tendonlar ile bu yapıların (MPF ligaman rekonstrüksiyonu) yeniden oluşturulması sağlanır. Tekrarlayan çıkıklarda kasların çekme yönünü değiştirecek yumuşak doku veya kemik ameliyatları, gerektiğinde oluğu derinleştirecek kemik ameliyatları uygulanır. Doğuştan patella çıkılarında uyluğun önündeki kas grubunun tamamının yer değiştirilmesi ve gerektiğinde tendonun uzatılması gibi işlemlere ihtiyaç vardır. Bazen bu yöntemlerin bir kaçı birlikte yapılır.
Modern ameliyat teknikleriyle kişiye özel cerrahi uygulandığında, tedavinin başarı oranı yüksektir. Dizde hareket kısıtlılığı kalması ve tekrar çıkık olması riski %5’in altındadır. Uygun tedavi ile kıkırdak hasarının ilerlemesi engellenir. Hastaların büyük çoğunluğu günlük yaşam ve sportif aktivitelerine sorunsuz olarak dönebilirler.